KTO
WĘDRUJE PO SUWALSZCZYŹNIE, trafia do miejscowości, które jako
żywo przypominają kresowe miasteczka: z rynkiem, ulicami, placem
przedkościelnym, okazałym kościołem, murowaną zabudową.
Jednym słowem, układ przestrzenny wskazuje na miejską urbanistykę.
Obecne bowiem wsie gminne: Raczki, Bakałarzewo, Filipów, znajdujące
się w dolinie Rospudy, to niegdysiejsze miasteczka, podobnie
jak i pobliska Przerośl oraz bardziej na północ wysunięte Wiżajny.
Od strony Sejneńszczyzny ten małomiasteczkowy krąg zamykają:
Puńsk, Berżniki i oczywiście Sejny, które miastem wciąż pozostają,
natomiast wymienione miastami były, lecz prawa miejskie utraciły:
Puńsk na życzenie mieszczan; Berżnikom prawa odebrały władze
pruskie w 1805 roku; innym - władze carskie za udział mieszczan
w powstaniu styczniowym. Na mapach wyraˇnie widać, że te szesnastowieczne
miasteczka, z Augustowem włącznie, tworzą wokół Suwalszczyzny
jakby pierścień, zamknięty od południa Lipskiem nad Biebrzą
(ma prawa miejskie) oraz Sztabinem (był miastem). Otóż to charakterystyczne
przestrzenne rozlokowanie (na obrzeżach pojaćwieskiego terytorium)
wskazuje, jakie kierunki obrała kolonizacja puszcz pojaćwieskich.
Były one w całości królewszczyznami, lecz już za Zygmunta Starego
rozdawane dużymi połaciami zasłużonym dworzanom i możnym rodom
litewskim.
Zakładali oni dwory i wsie, przekształcając te najkorzystniej
położone, w miasta. Niektóre powstawały z woli królewskiej,
czego przykładami są Augustów i Przerośl. Wszystkie natomiast,
będąc ośrodkami administracji, rzemiosła i handlu, pełniły jednocześnie
funkcję ośrodków kolonizacyjnych środkowej części Suwalszczyzny.
Osadnictwo wdzierało się od Mazowsza, więc polskie; od strony
północnej i wschodniej - litewskie i częściowo ruskie. Tak wytworzyła
się w tym regionie mozaika narodowościowa. Miasteczka były zamieszkane
przez Polaków, Żydów, Niemców, a na Sejneńszczyˇnie także przez
Litwinów.
Dawne
miasteczka Suwalszczyzny - poza Berżnikami i Szczebrą - są obecnie
siedzibami administracji gminnej; pełnią jednocześnie funkcję lokalnych
ośrodków handlu, usług rzemieślniczych i opieki zdrowotnej. Katolicy
mają w nich swoje parafie i kościoły.
Oto lista miejscowości, które uprzednio posiadały prawa miejskie:
Bakałarzewo, Berżniki, Filipów, Jeleniewo, Krasnopol, Przerośl,
Puńsk, Szczebra, Sztabin, Wiżajny. Poza Berżnikami i Szczebrą do
dziś zachowały one charakter miasteczek, z zabytkowymi układami
przestrzenno-urbanizacyjnymi (rynkiem i ulicami wylotowymi). Przez
wszystkie przebiegają szosy asfaltowe i linie komunikacji autobusowej
z Augustowa, Sejn i Suwałk. Kilka z nich (Bakałarzewo, Filipów,
Przerośl, Wiżajny) są godnymi polecenia wsiami wypoczynkowymi.
Tel.
kierunkowy (0-prefiks-87)
Bakałarzewo
- miasto do 1870 roku, obecnie wieś gminna, położona nad rzeką Rospudą
i jeziorem Sumowo. Kościół murowany z 1936 roku, z ołtarzem póˇnorenesansowym
z XVI wieku. Na miejscu: apteka, bank, ośrodek zdrowia (tel. 569
40 06), poczta (tel. 569 40 30), policja (tel. 569
40 07), Urząd Gminy (tel. 569 40 23); ponadto sklepy
i bar "Carmen".
Filipów - miasto w latach 1570-1870; obecnie wieś gminna,
położona nad Rospudą (26 km od Suwałk). Zabytkowy, klasycystyczny
kościół murowany (z 1842 r.). Dobre połączenia autobusowe z Suwałkami,
Oleckiem, Gołdapią, Giżyckiem i Węgorzewem. Na miejscu: apteka i
ośrodek zdrowia (tel. 569 60 43), bank, poczta (tel.
569 60 47), policja (tel. 569 60 70), Urząd Gminy
(tel. 569 60 81); ponadto bar "Jedzonko jak Słonko",
liczne sklepy, kwatery agroturystyczne, plaża nad Jeziorem Kamiennym
z polem biwakowym.
Jeleniewo - miasto w latach 1780-1800; obecnie wieś gminna
przy granicy Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Zabytkowy kościół
drewniany z 1878 roku. W okolicy dużo kwater agroturystycznych.
Na miejscu: bank (tel. 568 30 79), ośrodek zdrowia (tel.
568 30 56), poczta (tel. 568 30 20), policja (tel.
568 30 70), restauracja "Pod Jelonkiem" (tel. 568
30 21), sklepy, stacja benzynowa, Urząd Gminy (tel. 568 30
22).
Krasnopol - miasto od 1782 roku do początku XIX wieku. Leży
przy szosie Suwałki - przejście graniczne w Ogrodnikach. Dwa zabytkowe
obiekty: kościół klasycystyczny z 1862 roku i synagoga z połowy
XIX wieku. Na miejscu: apteka (tel. 516 40 11), bank (tel.
516 40 40), poczta (tel. 516 40 60), policja (tel. 516
40 07), Urząd Gminy (tel. 516 40 10); ponadto sklepy,
bar "Wiking", kwatery agroturystyczne w okolicy.
Przerośl - miasto w latach 1576-1870; obecnie wieś gminna
nad Jeziorem Kościelnym. Przy kościele zabytkowa dzwonnica drewniana.
W pobliskiej Pawłówce znajduje się największy głaz narzutowy na
Suwalszczyˇnie. Na miejscu: bank (tel. 569 10 02), ośrodek
zdrowia (tel. 569 10 08), poczta (tel. 569 10 48),
policja (tel. 569 10 25), Urząd Gminy (tel. 569 10 19).
Ponadto: sklepy, bar "U Marka", kwatery agroturystyczne,
plaża, pole biwakowe.
Puńsk - miasto w latach 1647-1852; obecnie wieś gminna, stolica
polskich Litwinów. Zabytkowy kościół neogotycki z 1881 roku, niewielki
skansen (zagroda litewska) oraz muzeum etnograficzne. Na miejscu:
apteka (tel. 516 11 04), bank (tel. 516 10 26), poczta
(tel. 516 10 29), policja (tel. 516 10 07), restauracja
"Sodas" (tel. 516 13 15), stacja benzynowa (tel.
516 10 22), Urząd Gminy (tel. 516 10 48); ponadto
- sklepy, bar, kwatery agroturystyczne w okolicy.
Sztabin - wieś gminna, niegdyś miasteczko prywatne Chreptowiczów.
Kościół neogotycki z 1910 roku. W pobliskim Cisowie dworek hr. Karola
Brzostowskiego z 1835 roku. Na miejscu: apteka i ośrodek zdrowia
(tel. 641 20 13), bank (tel. 641 20 99), poczta (tel.
641 20 48), policja (tel. 641 20 97), stacja paliw (tel.
641 21 53), Urząd Gminy (tel. 641 20 36); ponadto
sklepy, bar "Meksyk".
Wiżajny - miasto od końca XVI wieku do 1870 roku; obecnie
wieś gminna. Kościół klasycystyczny z 1825 r. i zabytkowa dzwonnica;
obelisk ku czci marszałka Józefa Piłsudskiego. Na miejscu: apteka
(tel. 568 81 03), bank (tel. 568 80 52), ośrodek zdrowia
(tel. 568 80 06), poczta (tel. 568 80 64), policja
(tel. 568 80 07), Straż Graniczna (tel. 568 80 09),
Urząd Gminy (tel. 568 80 49); ponadto sklepy, gastronomia,
dużo kwater agroturystycznych, kilka pól namiotowych.
Uwaga:
Pełniejsze informacje o wymienionych miejscowościach znajdują się
w przewodniku Stefana Maciejewskiego "Po ziemi suwalskiej"
(1998 r.).
INFORMACJA
TURYSTYCZNA
I REZERWACJA KWATER AGROSTURYSTYCZNYCH
W WYMIENIONYCH MIEJSCOWOŚCIACH:
SIRT,
Suwałki, tel./fax 566 54 94 lub 566 58 72
Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Sejn i Sejneńszczyzny "Ziemia
Sejneńska", Sejny, tel./fax 516 34 00,
Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Wiżajny i Okolic, Wiżajny,
tel. 568 81 61
|
